افزایش جمعیت، توسعه کشاورزی و لزوم تولید محصولات گوناگون غذایی در دهههای اخیر منجر به بهره برداری سنگین از منابع محدود آبی کشور شده است. هرچند آب سه چهارم سطح کره زمین را پوشانیده ولی حدود سه درصد از آبهای جهان، شیرین و قابل مصرف در بخش کشاورزی میباشد، بر اساس مطالعات انجام شده توسط سازمان خوار و بار کشاورزی جهانی در 93 کشور در حال توسعه، استحضال بیرویه آب، موجب کاهش منابع آبی و در نتیجه به خطر افتادن امنیت غذایی گردیده و پیش بینی می شود در هزاره سوم میلادی چالش اصلی جهان « آب » خواهد بود . بر اساس تحلیل موسسه بین المللی مدیریت آب دو نظریه در مورد تخصیص آب برای کشاورزی وجود دارد:
1 ـ تامین مواد غذایی جمعیت رو به رشد کره زمین، برداشت آب از منابع سطحی و زیرزمینی با رشد 11 درصد
2 ـ بهره وری بهینه از منابع آب با افزایش کارائی مصرف در بخش کشاورزی
کشور ما با یک سوم متوسط بارندگی جهان و با 36/0درصد از کل منابع تجدید شونده ویک درصد جمعیت جهان از این چالش سهم عمدهای خواهد داشت و در این میان بخش کشاورزی با حدود 90 درصد مصرف آب بزرگترین رسالت را در مصرف بهینه دارد. ضمن آنکه افزایش راندمان فیزیکی بدون توجه به افزایش راندمان اقتصادی که از آن به «بهرهوری آب در تولید اقتصادی » نام برده می شود ، نتیجه مطلوب و نهائی را نخواهد داشت (شایان فر، 1382).
برنج همراه با گندم دو غله اساسی تامین کننده اصلی کالری روزانه مردم ایران میباشد و استان گیلان با داشتن حدود 35 درصد سطح زیر کشت و تقریباً همین مقدار تولید تامین کننده نیاز غذایی حدود 18 میلیون نفر از جمعیت کشور میباشد. با توجه به نقش مهم آب در تولید برنج ، لزوم بررسی و توجه به بهرهوری آب در شالیزار در راستای تولید پایدار از اهمیت ویژهای برخوردار است و بررسی روشهای مدیریت مصرف آب در شالیزارهای گیلان حاکی از آن است که در حال حاضر سه نوع نظام بهره برداری از منابع آبی موجود به منظور آبیاری مزارع وجود دارد (سازمان جهاد کشاورزی گیلان،1388).
1- اراضی خارج از شبکه آبیاری سفیدرود اصطلاحاً اراضی سنتی نامیده می شوند که عمدتاً از رودخانه های حوضه داخلی شبکه آبیاری می گردند و وسعت آنها بالغ بر 62277 هکتار میباشد.
خرید اینترنتی فایل کامل :
2-اراضی مدرن به شبکه ای اطلاق می شود که حداقل شامل شبکه 1 و 2 باشد.
3- اراضی تلفیقی (نیمه مدرن) به شبکه ای اطلاق می شود که یکی از خصوصیات زیر را دارا باشد:
الف- دارای سد یا بند انحرافی باشد. ب- دارای دهنه آبگیر و یا کانال اصلی انتقال آب باشد
اراضی سنتی نیز به شبکه ای اطلاق می شود که فاقد مشخصات اراضی مدرن و تلفیقی باشد.
کنکاش منابع و متون علمی در این زمینه حاکی از محدود بودن منابع تحقیقاتی در داخل کشور میباشد. در این تحقیق سعی شده جنبه های اقتصادی و اجتماعی مدیریت مصرف آب در شالیزار مورد بررسی قرارگیرد و شاخص های بهره وری آب در سه نظام آبیاری سنتی ، تلفیقی و مدرن مورد ارزیابی قرار گرفته تا موجبات توجه بیشتر برنامه ریزان و تصمیم گیران و ارائه راهکارهای علمی و عملی توسط کارشناسان و متخصصان امر را فراهم سازد
1-2- بیان مسئله
بحران آب از چالشهای مهم زیستمحیطی منطقه خاورمیانه میباشد. بسیاری از کارشناسان نگران آن هستند که استفاده از منابع آب در ایران بدون در نظر گرفتن محدودیت آن در آینده مشکلات جدی را ایجاد مینماید. محدودیت منابع آبی کشور و مصرف بیرویه در آبیاری به ویژه کشت برنج لزوم افزایش بهرهوری مصرف نهاده ارزشمند آب در کشت این محصول را آشکار کرده است (دریجانی و همکاران، 1391). درواقع در بهرهوری آب، نقش هر واحد آب در تولید ناخالص ملی یا تولید ناخالص داخلی مطرح است. چنانچه با این دیدگاه به مصرف آب در ایران بنگریم، کارآیی مصرف آب در بهرهوری آن در ایران بسیار پایین است (علیزاده، 1380).در این شرایط مهم ترین چالش بخش کشاورزی ، افزایش بهره وری آب و تولید بیشتر غذا از آب کمتر است (دهقانی، 1386).
استان گیلان حدود 7/7 درصد از آب تجدید شونده کشور را در اختیار دارد و حجم آب تجدید شونده گیلان حدود 10 میلیارد متر مکعب ونیاز آبی کل اراضی شالیزاری استان حدود 3 میلیارد متر مکعب برآورد میگردد. هرچند مجموع آبهای سطحی ورودی از خارج استان حدود 30 درصد مجموع آورد آبی استان را شامل میگردد اما این میزان به تنهایی در شرایط فعلی نیاز آبی حدود 72 درصد از شالیزارهای گیلان را تامین می نماید (شرکت بهره برداری از شبکه های آبیاری وزهکشی گیلان،1390). و این در حالیست که احداث سدهای متعدد در سرشاخههای سد سفیدرود کمیت و کیفیت آب زراعی قسمت اعظم اراضی شالیزاری استان گیلان را تحت تأثیر خود قرار داده و در صورت عدم اتخاذ روشهای مختلف مدیریتی و فنی از جمله ارتقاء مدیریت بهره وری آب در شالیزار، نه تنها اقتصاد گیلان که بر پایه کشاورزی حول زراعت برنج شکل گرفته دچار چالش جدی خواهد شد بلکه یکی از مناطق اصلی تامین کننده محصول راهبردی کشور نیز دچار مخاطره قرار خواهد گرفت. باتوجه به بررسی نتایج تحقیقات، مطالعات وپژوهشهای انجام یافته در خصوص نقش نهاده آب در زراعت برنج گیلان، تاکنون تحقیق جامع وکاملی با رویکرد بررسی وضعیت شاخص های بهره وری آب در زراعت برنج صورت نگرفته است. هدف این تحقیق بررسی و ارزیابی اثرات نظامهای مختلف آبیاری در عملکرد و بهره وری آب اراضی شالیزاری گیلان میباشد.
