خاك یكی از اصلیترین منابع طبیعی است که رشد گیاهان را تضمین و بیش از ٩٧ درصد نیازهای غذایی جهان را برآورده می کند. لایه بالایی خاك نهاده اصلی فعالیتهای زراعی است. تقاضای فزاینده برای غذا، کمیابی خاك زراعی را به دنبال دارد. در چند دهه گذشته این منبع طبیعی با ارزش در اثر عوامل انسانی (جنگلزدایی، چرای بیش از حد و سوء مدیریت اراضی) و عوامل طبیعی (فرسایش آبی و بادی) تخلیه شده و ارزش آن کاهش یافته است (عاقلی کهنهشهری، صادقی، 1384).
کلمه فرسایش از ریشه لاتینی Erode به معنی کندهشدن و سائیدن، گرفته شده است. بر اساس تعریف هرن[1]و دوناهو[2]، فرسایش، مجموعهی فعالیتهایی است که در آن ماده خاك یا سنگ شسته، شل یا حل می شود و یا از بخشی از زمین کنار گذاشته می شود و شامل فرایندهای آبشویی[3]، حلالیت و انتقال است (هرن و دوناهو، 1991).
به طور کلی فرسایش بر دو نوع است: فرسایش طبیعی و فرسایش تشدیدی. فرسایش طبیعی که همان فرسایش زمین شناسی است، حاصل فرایندهای فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی بوده و کند میباشد. ولی فرسایش تشدیدی که به طور عمده حاصل از فعالیتهای انسانی مانند کشاورزی، جادهسازی، استخراج معادن و مانند اینها میباشد، مخرب است. در یک نگاه کلی، هرگاه تعادل در این دو برقرار باشد مشکلی بروز نمی کند ولی چنانچه فرسایش تشدیدی بیشتر از فرسایش طبیعی باشد آثار سوء اقتصادی و اجتماعی آن ظاهر می شود. شدت فرسایش و وسعت آن در زمانها و مكانهای مختلف یكسان نبوده و به شرایط طبیعی پستی، بلندی، خصوصیات خاکها و چگونگی کاربری زمین مربوط است (شكوری، ١٣٧۴ ).
عوامل مؤثر بر فرسایش به سه گروه کلی تقسیم میشوند. گروه اول، عواملی هستند که انرژی لازم را برای بروز فرسایش فراهم می کنند. گروه دوم عواملی هستند که زمینه بروز یا عدم بروز آن را فراهم می کنند و گروه سوم عواملی هستند که موجب حفاظت خاک در برابر فرسایش میشوند (مورگان[4]، 1995).
در بررسیهای مربوط به فرسایش و حفاظت خاک، مهمترین عامل، شناخت عوامل مربوط به فرسایش و اولویت بندی مهار آنها است. در موارد متعددی مشاهده شده است که در جایی بهترین کار، رها کردن اراضی و کنار آمدن با طبیعت است و در جایی با ایجاد یک پوشش ساده گیاهی جلوی فرسایش گرفته میشود مانند نقاطی که محل اصلی برداشت ذرات حمل شده توسط باد است. رعایت نكردن همین نکات ساده و در عین حال با اهمیت، خسارات جانی و مالی فراوان داشته است (عاقلی کهنهشهری، صادقی، 1384).
بر اساس برآوردهای انجام شده، فرسایش خاك کشور در سال ١٣٥٥ معادل یک میلیارد تن بوده که 10 سال بعد به 5/1 میلیارد تن و در سال 1375 به 5/2 میلیارد تن افزایش یافته است .براساس برآورد دیگری فرسایش خاك از ده تن در هكتار در دهه 60 به بیست تن در هكتار در دهه ٧٠ رسیده است. تبعات فرسایش خاك در کشور ما به طور کلی به شكل انباشت رسوبات در پشت سدها، از بین رفتن پوشش گیاهی، افزایش وقوع سیلاب و آلودگی خاك میباشد (سازمان برنامه و بودجه، 1378).
1-2 بیان مسئله
خرید اینترنتی فایل کامل :
حفاظت خاک یک مسئله اقتصادی است چرا که سرمایه گذاری جاری جهت کسب درآمدهای بیشتر در آینده است. خاک زراعی یکی از مهمترین نهادهها در فرایند تولید محصولات کشاورزی است که کیفیت آن نقش مهمی در میزان عملکرد محصول و رسیدن به امنیت غذایی و توسعه پایدار دارد. به طوری که پائین بودن میزان تولیدات کشاورزی ایران در مقایسه با استانداردهای جهانی را به میزان زیادی به کاهش مداوم حاصلخیزی خاکهای زراعی نسبت می دهند (رفاهی، 1378).
عملیات مکانیکی شامل تراسبندی، احداث بندهای خاکیسنگی، بادشکنها، کانالهای زهکشی، ایجاد آبراهههای انحرافی است که نوعی مبارزه مستقیم با فرسایش خاک است که اجرای آنها مشکل و نیاز به صرف هزینه بیشتری دارند. عملیات غیرمکانیکی عبارت از پیشگیری از فرسایش با انجام یکسری عملیات صحیح مدیریتی که این روشها نسبتاً ارزان و بهعلاوه کاربرد این عملیات در هر شرایطی امکان پذیر است که شامل مدیریت خاک نظیر انواع شخمهای حفاظتی، مصرف کودهای آلی، بذوراصلاح شده، کندن علف هرز، مصرف کودشیمیایی و نیز مدیریت زراعی شامل مالچ پاشی، کشت روی خطوط تراز، تناوبهای زراعی و کشت نواری است (رفاهی، 1375؛ قدیری، 1372).
بنابراین همانطور که بیان شد عملیات حفاظت خاک دارای اثرات اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی در هر منطقه خواهد بود و انتظار میرود که هرگونه هزینه و سرمایه گذاری به منظور حفاظت خاک دارای توجیه اقتصادی برای آن منطقه باشد. لذا با توجه به مطالب گفته شده، در تحقیق حاضر به دنبال آن است که اجرای عملیات حفاظت آب و خاک در حوضه آبخیزداری لسبو واقع در شهرستان رودسر را مورد ارزیابی اقتصادی قرار داده و به این سوال پاسخ دهد که آیا این طرح که خود شامل چندین طرح دیگر نیز است، دارای توجیه اقتصادی بوده است یا خیر؟
