به منظور بررسی اثر غلظتهای مختلف ایندول بوتیریک اسید (IBA) (صفر، 1000، 2000 و 4000 میلیگرم در لیتر) و موقعیت قلمه (انتهایی، میانی و تحتانی) بر ریشهزایی قلمههای ساقه گل کاغذی (Bougainvillea spectabilis)، ختمی درختی (Hibiscus syriacus)، شیشهشور (Callistemon viminalis) و شاهپسند درختی (Lantana camara L.) پژوهشهایی در قالب چهار طرح آزمایشی جداگانه به صورت فاکتوریل بر پایه طرح کاملا تصادفی در گلخانهای در شهرستان لامرد در سال 93-1392 اجرا شد. نتایج این پژوهش نشان داد که در قلمههای ساقه هر چهار گونه زینتی با افزایش غلظت هورمون IBA، خصوصیات ریشهزایی شامل درصد ریشهزایی، تعداد و طول ریشهها و وزن تر و خشک آنها افزایش یافت هرچند در بالاترین غلظت IBA (4000 میلیگرم در لیتر) نسبت به غلظت 2000 میلیگرم در لیتر در بیشتر موارد افزایش در خصوصیات ریشهزایی معنیدار نبود. در رابطه با طول شاخسارههای حاصل از جوانههای روی قلمهها، تیمار با غلظت 4000 میلیکرم در لیتر IBA منجر به کاهش طول آنها گردید. در هر چهار گونه مورد مطالعه صرف نظر از به کارگیری اکسین بیشترین درصد ریشهزایی، تعداد ریشه، طول ریشه، وزن تر و خشک ریشهها و طول شاخسارههای روی قلمهها در قلمههای تحتانی که قطر بیشتری داشتند و میزان چوبی بودن آنها بیشتر بود حاصل گردید. پس از قلمههای تحتانی، قلمههای میانی بیشترین میزان ریشهزایی را به خود اختصاص دادند و در هر چهار گونه قلمههای انتهایی کمترین میزان ریشهزایی را داشتند. در بررسی تاثیر متقابل غلظت IBA و موقعیت قلمه نتایج نشان داد که در هر چهار گونه بیشترین میزان ریشهزایی و خصوصیات ریشهزایی در تیمار قلمههای تحتانی با غلظت 4000 میلیگرم در لیتر IBA حاصل گردید.
1-1– پیش‌گفتار
به طور کلی گیاهان به دو روش جنسی و غیر جنسی تکثیر میشوند. هر کدام از این دو شیوه دارای مزایا و محدودیتهای ویژهای میباشد. به دلایل متعددی بیشتر درختان و درختچهها با روشهای غیرجنسی همانند قلمه زدن، پیوند شاخه، پیوند جوانه، خوابانیدن و ریز ازدیادی تکثیر میشوند. در بین روشهای غیرجنسی تکثیر به وسیله قلمه یکی از آسانترین شیوهها بوده و دارای مزایای متعددی میباشد که از آن جمله میتوان به حفظ خصوصیات ژنتیکی گیاه، نیاز به تعداد کمتری گیاهان مادری، ارزان، سریع و ساده بودن و عدم نیاز به تکنیکهای ویژه و یا تجهیزات خاصی که برای پیوند یا ریز ازدیادی لازم است، اشاره کرد (Hartmann et al., 1997). تفاوتهای زیادی در توانایی ریشهزایی قلمهها در بین گونهها و ارقام گیاهی وجود دارد. قلمههای ساقه برخی از گونهها به آسانی ریشهدار میشوند، در حالی که در برخی از گونهها و ارقام، ریشهزایی به آسانی صورت نگرفته و بهینهسازی شرایط جهت ریشهزایی ضرورت دارد. در بیشتر گونههای گیاهی، انتخاب دقیق قلمهها از گیاه مادری، مدیریت قلمهها و کنترل شرایط محیطی در طی فرایند ریشهزایی از عوامل تعیین کننده در موفقیت و یا عدم موفقیت خواهد بود (Hartmann et al., 1997). به طور کلی انتخاب نوع قلمه، تهیه قلمه در زمان مناسب، مناسب بودن دما و رطوبت محیط ریشهزایی قلمه، استفاده از بستر کاشت مناسب، انجام برخی از تیمارها پیش یا پس از تهیه قلمه، کاربرد مواد تنظیم کننده رشد گیاهی و یافتن غلظت بهینه این مواد از مهمترین عواملی هستند که برای افزایش ریشهزایی قلمهها میبایست مورد توجه قرار گیرند (Davis and Haissing, 1990
خرید اینترنتی فایل کامل :
Hartmann et al., 1997 &). در رابطه با انتخاب قلمه از گیاهان مادری، دیده شده است که بین بخشهای مختلف شاخسارهای که از آن قلمه تهیه میشود تفاوتهای زیادی در توان ریشهزایی وجود دارد (Davis and Haissing, 1990). معمولاً قلمهها را بر اساس موقعیتشان بر روی ساقه به سه گروه قلمههای انتهایی، میانی و تحتانی تقسیمبندی میکنند که در بین آنها، قلمههای تحتانی قطورتر و قلمههای انتهایی نازکتر میباشند. در بسیاری از گونههای گیاهی، موقعیت قلمه یکی از عوامل متغیر مهم میباشد که به طور دقیقی با توانایی ریشهزایی ارتباط دارد (Leakey and Mohammed, 1985). بعلاوه دیده شده است که تأثیر موقعیت قلمه وابسته به نوع گونه میباشد زیرا در برخی موارد، قلمههای تحتانی و میانی ریشهزایی بهتری داشتهاند، در حالی که در برخی دیگر از گیاهان، قلمههای انتهایی از ریشهزایی بیشتری برخوردار بودهاند (Hartmann et al., 1997).
از عوامل تأثیرگذار دیگر در ریشهزایی قلمههای ساقه، کاربرد مواد تنظیم کننده رشد میباشد که در بین این مواد، اکسینها جایگاه ویژهای دارند به گونهای که کشف اکسین طبیعی ایندول استیک اسید[1] (IAA) و انواع مصنوعی اکسین مانند ایندول بوتریک اسید[2] (IBA) و نفتالین استیک اسید[3] (NAA) باعث تحول عظیمی در ازدیاد نباتات از طریق تحریک ریشهزایی قلمهها گردید (Hartmann et al., 1997). هدف از تیمار قلمهها با اکسین، افزایش درصد ریشهزایی، تسریع آغازش ریشهها، افزایش تعداد ریشه و یکنواختی ریشهزایی میباشد (Al-Barazi and Schwabe, 1982). در بیشتر گیاهان چوبی، در کاربرد مقایسهای مقادیر یکسان IBA ,NAA، استفاده از IBA نتیجه بهتری را در برداشته است، هر چند در مواردی نتایج بر عکس بوده است. بعلاوه در برخی موارد، استفاده از مخلوط IBAو NAA، نسبت به کاربرد هر کدام از این دو به تنهایی تأثیر بیشتری در ریشهزایی بر جای گذاشته است (Davis and Haissing, 1990 ;Hartmann et al., 1997). برای تعیین بهترین نوع اکسین و غلظت بهینه آن در ریشهزایی قلمههای ساقه یک گونه گیاهی خاص، لازم است آزمایشاتی طراحی و اجرا شوند. ذکر این نکته ضرورت دارد که در بیشتر موارد کاربرد اکسینهای مصنوعی در غلظتهای بالا و بیش از حد بهینه میتواند از رشد و نمو جوانههای روی قلمهها جلوگیری کرده و در ریشهزایی تأثیر منفی بگذارد (Hartmann et al., 1997).
به طور کلی گیاهان با دو روش جنسی و غیرجنسی تکثیر میشوند. در تکثیر جنسی در مراحل توید مثل گیاه تقسیم کاهشی کروموزومها (میوز) دخالت دارد. بدین ترتیب که بذر یا رویان (جنین) از رشد سلولی ایجاد میشود که خود از تلاقی گامت نر (گرده) و گامت ماده (سلول تخمزا) به دست آمده است. بنابراین گیاهان حاصله دارای ساختار ژنتیکی جدیدی میباشد. در تکثیر غیرجنسی گیاه کامل از یک سلول، بافت، اندام یا اندامهای گیاه مادری تولید میشود. در این تکثیر، تقسیم مستقیم سلولی (میتوز) دخالت دارد که بطور معمول در نتاج، ساختار ژنتیکی گیاه والد به صورت کامل تکرار میشود (خوشخوی و همکاران، 1385). در باغبانی بسیاری از گیاهان را با روشهای غیرجنسی تکثیر میکنند، زیرا بدین وسیله میتوان ویژگیهای مطلوب و مورد نظر گیاه را تثبیت کرد (Gardener, 1968). از میان روشهای تکثیر رویشی، استفاده از انواع قلمهها یکی از مهمترین روشهای افزودن درختچههای زینتی خزاندار، همیشه سبزهای برگ پهن و باریک برگ میباشد (خوشخوی و همکاران، 1385).
