فصل اول : کلیات ……………………………………………………………………………………………………….. 1.
بخش اول : طرح تحقیق …………………………………………………………………………………………………. 3.
- 1 .1 . بیان مسئله ………………………………………………………………………………………………….. 3.
1 . 1 . 2 . پیشینه ی تحقیق …………………………………………………………………………………………… 4.
1 . 1 . 3 . بیان جنبه های مجهول و مبهم تحقیق ………………………………………………………………………. 6.
1 . 1 . 4 . سوال اصلی تحقیق ………………………………………………………………………………………… 7.
1 . 1 . 5 . سوالات فرعی تحقیق ……………………………………………………………………………………… 7
1 . 1 . 6 . پیش فرض های تحقیق ……………………………………………………………………………………. 7.
1 . 1 . 7 . فرضیه های تحقیق ………………………………………………………………………………………… 7.
1 . 1 . 8 . جنبه های جدید بودن و نوآوری تحقیق …………………………………………………………………… 8
1 . 1 . 9 . بیان اهمیت موضوع تحقیق ( ذکر فواید علمی و کاربردی ) …………………………………………………8.
1 . 1 . 10 . روش جمع آوری اطلاعات ……………………………………………………………………………… 8.
1 . 1 . 11 . نتایج علمی و عملی تحقیق ……………………………………………………………………………… 8.
1 . 1 . 12 . سازماندهی تحقیق ………………………………………………………………………………………. 9.
بخش دوم : مفهوم شناسی ………………………………………………………………………………………………. 9.
1 . 2 . 1 . قصص ……………………………………………………………………………………………………. 9.
1 . 2 . 2 . نباء ………………………………………………………………………………………………………. 11
1 . 2 . 3 . حدیث ………………………………………………………………………………………………….. 12.
1 . 2 . 4 . تمثیل ……………………………………………………………………………………………………. 13.
1 . 2 . 5 . حکایت …………………………………………………………………………………………………. 13.
1 . 2 . 6 . عبرت …………………………………………………………………………………………………… 13.
1 . 2 . 7 . داستان ………………………………………………………………………………………………….. 15.
بخش سوم : شناخت تفسیر و مفسر ……………………………………………………………………………………. 15.
1 . 3 . 1 . شناخت مفسر …………………………………………………………………………………………… 15.
1 . 3 . 1 . 1 . ولادت …………………………………………………………………………………………… 15.
1 . 3 . 1 . 2 . حیات ……………………………………………………………………………………………. 15.
1 . 3 . 1 . 3 . تالیفات ………………………………………………………………………………………….. 16.
1 . 3 . 1 . 4 . وفات ……………………………………………………………………………………………. 16.
1 . 3 . 1 . 5 . شاگردان …………………………………………………………………………………………..17.
1 . 3 . 2 . شناخت تفسیر …………………………………………………………………………………………… 17.
1 . 3 . 2 . 1 . المیزان …………………………………………………………………………………………… 17.
1 . 3 . 2 . 2 . جایگاه قرآن در المیزان ………………………………………………………………………….. 17.
1 . 3 . 2 . 3 . شیوه تفسیری المیزان …………………………………………………………………………….. 18.
1 . 3 . 3 . 4 . ویژگی های المیزان …………………………………………………………………………….. 19.
نتیجه ی فصل ………………………………………………………………………………………………………. 20
فصل دوم : ویژگی ها و اهداف قصه های قرآنی …………………………………………………………………………………………………………….. 22
بخش اول : ویژگی های قصه های قرآنی ………………………………………………………………………………. 24.
2 . 1 . 1 . واقعی بودن داستان ها …………………………………………………………………………………… 24.
2 . 1 . 2 . حذف جزئیات ………………………………………………………………………………………….. 27.
2 . 1 . 2 . 1 . به جهت نشان دادن عظمت الهی ………………………………………………………………………………………….. 28
2 . 1 . 2 . 2 . به جهت وجود علت خاص ………………………………………………………………………. 31.
2 . 1 . 2 . 3 . به جهت دلالت فحوای کلام ……………………………………………………………………… 32.
2 . 1 . 2 . 4 . به جهت عدم عنایت به آن مسئله ی جزئی ………………………………………………………… 36.
2 . 1 . 2 . 5 . به جهت ایجاز ……………………………………………………………………………………. 39
2 . 1 . 2 . 6 . به جهت ناگواری مطلب …………………………………………………………………………. 41
2 . 1 . 2 . 7 . به جهت نشان دادن انجام دو واقعه ی هم زمان …………………………………………………… 42.
2 . 1 . 3 . تنوع اسلوب بیان ……………………………………………………………………………………….. 45.
2 . 1 . 3 . 1 . اجمال و تفصیل ……………………………………………………………………………………………………………….. 46.
2 . 1 . 3 . 1 . الف . گونه های اجمال و تفصیل …………………………………………………………………. 47.
2 . 1 . 3 . 1 . الف . 1 . اجمال و تفصیل در یک سوره ………………………………………………………… 47.
2 . 1 . 3 . 1 . الف . 2 . اجمال در یک سوره ، تفصیل در سوره دیگر …………………………………………… 48.
2 . 1 . 3 . 1 . ب . فلسفه اجمال و تفصیل ……………………………………………………………………… 51.
2 . 1 . 3 . 1 . ب . 1 . اجمال و تفصیل در پی علت خاص ……………………………………………………… 51.
2 . 1 . 3 . 1 . ب . 2 . اجمال و تفصیل برای یاد آوری ………………………………………………………….. 55.
2 . 1 . 3 . 1 . ج . هدفدار بودن بیان اجمالی قصه ………………………………………………………………………………………. 59.
2 . 1 . 3 . 2 . تقدیم و تاخیر ……………………………………………………………………………………. 61.
2 . 1 . 3 . 2 . الف . فلسفه تقدیم و تاخیر ………………………………………………………………………. 63.
2 . 1 . 3 . 2 . الف . 1 . نمایش عواطف انسانی …………………………………………………………………. 63.
2 . 1 . 3 . 2 . الف . 2 . ایجاد رعب و وحشت و متنبه کردن مخاطب ……………………………………………. 66.
2 . 1 . 3 . 3 . تمثیل …………………………………………………………………………………………….. 68.
2 . 1 . 3 . 3 . الف . تمثیل به جهت اثبات اصل عصمت ………………………………………………………… 69.
2 . 1 . 3 . 3 . ب . تمثیل به جهت نمایش سرنوشت بنی آدم …………………………………………………….. 71.
2 . 1 . 3 . 4 . سایر اسالیب ……………………………………………………………………………………… 73.
2 . 1 . 3 . 4 . الف . اسلوب تعظیم ……………………………………………………………………………… 73.
2 . 1 . 3 . 4 . ب . اسلوب تادیب و احترام ……………………………………………………………………… 75.
2 . 1 . 3 . 4 . ج . اسلوب تمسخر و استهزاء …………………………………………………………………….. 76.
2 . 1 . 3 . 4 . د . اسلوب تشدید در لحن ……………………………………………………………………….. 77.
2 . 1 . 4 . تنوع در تعابیر …………………………………………………………………………………………… 79.
2 . 1 . 4 . 1 . اقتضای مقام سخن ………………………………………………………………………………….80
2 . 1 . 4 . 2 . تحریک عواطف ………………………………………………………………………………….. 83.
2 . 1 . 4 . 3 . تفنن و لطافت بیان ……………………………………………………………………………….. 85.
2 . 1 . 4 . 4 . زمینه چینی برای مسئله …………………………………………………………………………… 88.
2 . 1 . 4 . 5 . هماهنگی با سیاق …………………………………………………………………………………. 90
2 . 1 . 4 . 6 . توجه دادن به سلسله مراتب و عوامل …………………………………………………………………………………… 93 .
2 . 1 . 4 . 7 . تدبر و تفکر ………………………………………………………………………………………. 95.
2 . 1 . 4 . 8 . توجه دادن به زشتی عمل …………………………………………………………………………. 97.
2 . 1 . 5 . تکرار و حکمت آن ……………………………………………………………………………………… 99.
2 . 1 . 6 . داستان در داستان ……………………………………………………………………………………… 107.
بخش دوم : اهداف قصه های قرآنی ………………………………………………………………………………….. 110.
2 . 2 . 1 . اثبات توحید و نبوت …………………………………………………………………………………… 111
2 . 2 . 2 . بیان ولایت الهی ……………………………………………………………………………………….. 114.
2 . 2 . 3 . توجه به حقانیت کلام الهی ……………………………………………………………………………. 114.
- 2 . 4 . عبرت آموزی ………………..……………………………………………………………………………… 116.
2 . 2 . 4 . 1 . خطاب به پیامبر و امت اسلام …………………………………………………………………… 117.
2 . 2 . 4 . 2 . خطاب به منکرین و مکذبین ……………………………………………………………………. 118.
2 . 2 . 4 . 3 . خطاب به عموم مردم …………………………………………………………………………… 120.
2 .2 . 5 . بشارت و انذار …………………………………………………………………………………………. 123.
2 . 2 . 5 . 1 . انذار ……………………………………………………………………………………………. 123.
2 . 2 . 5 . 2 . انذار و عبرت …………………………………………………………………………………… 125.
2 . 2 . 5 . 3 . انذار و تهدید ……………………………………………………………………………………………………………….. 127.
2 . 2 . 5 . 4 . انذار مومنین ……………………………………………………………………………………. 128.
2 . 2 . 6 . تسلی خاطر پیامبر ( ص ) …………………………………………………………………………………………………………………. 129
2 . 2. 7 . صبر و پایداری …………………………………………………………………………………………………………………………………….. 130
2 . 2 . 8 . نمایش سنت های الهی …………………………………………………………………………………………………………………………… 131
- 2 . 8 . 1 . وعده به مومنین برای وراثت زمین ……………………………………………………………….. 131.
2 . 2 . 8 . 2 . فتنه و ابتلای الهی ………………………………………………………………………………. 132.
2 . 2 . 8 . 3 . عذاب الهی …………………………………………………………………………………….. 133.
2 . 2 . 9 . تاویل حوادث و وقایع ………………………………………………………………………………… 134.
نتیجه فصل ……………………………………………………………………………………………………….. 135.
فصل سوم : روش علامه در نقل و تفسیر داستان های قرآن ……………………………………………………………. 138.
بخش اول : تبیین قرآنی قصص ……………………………………………………………………………………….. 140
3 . 1 . 1 . نقل داستان بدون تبیین و اظهار نظر ……………………………………………………………………. 141.
3 . 1 . 2 . تبیین داستان با بهره گرفتن از قرائن ……………………………………………………………………….. 141.
3 . 1 . 2 . 1 . تبیین آیات با بهره گرفتن از آیات ………………………………………………………………….. 144.
3 . 1 . 2 . 1 . الف . نقل داستان با اشاره به سوره و آیه ……………………………………………………….. 145.
3 .1 . 2 . 1 . ب . نقل داستان با فصل بندی …………………………………………………………………… 148 .
3 . 1 . 2 . 1 . ج . نقل بخش هایی از داستان با مقابله آیات ……………………………………………………. 153.
3 . 1 . 2 . 1 . د . نقل اجمالی داستان هماهنگ با بیان اختصاری قرآن ………………………………………… 157
3 . 1 . 2 . 2 . تبیین داستان با بهره گرفتن از سایر قرائن …………………………………………………………… 159.
3 . 1 . 3 . توجه دادن به نکات ظریف و ویژه …………………………………………………………………….. 162.
3 . 1 . 3 . 1 . نمایش قدرت الهی …………………………………………………………………………….. 163.
3 . 1 . 3 . 2 . تذکر ویژگی های مترفین ……………………………………………………………………….. 164.
3 . 1 . 3 . 3 . لطافت کلام ……………………………………………………………………………………. 165.
3 . 1 . 3 . 4 . نمایش ادب و برادری ………………………………………………………………………….. 167.
3 . 1 . 4 . ذکر نکات برجسته …………………………………………………………………………………….. 169.
3 . 1 . 5 . توجه دادن به نظارت یک آیه بر چند داستان …………………………………………………………… 175.
3 . 1 . 6 . تذکر بر نتایج و فواید داستان ها ………………………………………………………………………. 177.
بخش دوم : تبیین روایی قصص ……………………………………………………………………………………… 181.
3 . 2 . 1 . نقل روایت بدون نقد و اظهار نظر ……………………………………………………………………… 182.
3 . 2 . 2 . نقل روایت و تایید آن …………………………………………………………………………………. 185.
3 . 2 . 2 . 1 . با روایات معتبر دیگر …………………………………………………………………………… 185.
3 . 2 . 2 . 2 . با عقل …………………………………………………………………………………………. 187.
3 . 2 . 2 . 3 . با تاریخ معتبر ………………………………………………………………………………….. 188.
3 . 2 . 3 . نقل کامل روایت به جهت توجه دادن به جزئیات داستان ………………………………………………. 191.
3 . 2 . 4 . نقل معتبرترین روایت در عین توجه دادن به ضعف های احتمالی آن …………………………………… 193
بخش سوم : تطبیق قصص قرآنی با تورات و انجیل ………………………………………………………………….. 196.
3 . 3 . 1 . دیدگاه علامه نسبت به تورات و انجیل فعلی …………………………………………………………… 198.
3 . 3 . 1 . الف . سرنوشت تورات فعلی ………………………………………………………………………. 198.
3 . 3 . 1 . ب . سرنوشت انجیل فعلی …………………………………………………………………………. 199.
3 . 3 . 2 . نقل از تورات بدون اظهار نظر ……………………………………………………………………………201
3 . 3 . 3 . نقل از تورات با اظهار نظر …………………………………………………………………………….. 205.
3 . 3 . 3 . 1 . نقد و ذکر تناقضات ……………………………………………………………………………. 205.
3 . 3 . 3 . 1 . الف . با نقل داستان …………………………………………………………………………….. 206.
3 . 3 . 3 . 1 . ب . بدون نقل داستان ………………………………………………………………………….. 213.
3 . 3 . 3 . 2 . تایید و هماهنگی با قرآن ………………………………………………………………………. 215.
3 . 4 . نکته ی پایانی فصل : نقل داستان ها یک مرتبه و ارجاع آن به موارد دیگر …………………………………. 217
نتیجه ی فصل …………………………………………………………………………………………………….. 219.
فصل چهارم : روش علامه در نقد تفاسیر ذیل آیات قصص …………………………………………………………….. 221
بخش اول : نقد روایات تفسیر قصص ………………………………………………………………………………… 223.
4 . 1 . 1 . به لحاظ سندی ………………………………………………………………………………………… 225.
خرید اینترنتی فایل کامل :
4 . 1 . 1 . 1 . ضعف سند …………………………………………………………………………………….. 225.
4 . 1 . 1 . 2 . خبر واحد ………………………………………………………………………………………. 226.
4 . 1 . 2 . به لحاظ دلالی ………………………………………………………………………………………… 227.
4 . 1 . 2 . 1 . مخالفت با قرآن و سنت ………………………………………………………………………… 227.
4 . 1 . 2 . 1 . الف . مخالفت با نص صریح قرآن ……………………………………………………………… 228.
4 . 1 . 2 . 1 . ب . مخالفت با سیاق …………………………………………………………………………… 230.
4 . 1 . 2 . 1 . ج . مخالفت با سنت ……………………………………………………………………………. 233.
4 . 1 . 2 . 2 . مخالفت با ضروریات مذهب ……………………………………………………………………. 235.
4 . 1 . 2 . 3 . مخالفت با عقل …………………………………………………………………………………. 240.
4 . 1 . 2 . 4 . اضطراب و اختلاف در متن ………………………………………………………………………………………………. 244.
4 . 1 . 3 . اسرائیلیات …………………………………………………………………………………………….. 248.
4 . 1 . 3 . 1 . دیدگاه علامه …………………………………………………………………………………… 249.
بخش دوم : نقد نظرات مفسران دیگر ………………………………………………………………………………… 253.
4 . 2 . 1 . با ملاک قرآن و روایات ……………………………………………………………………………….. 253.
4 . 2 . 2 . با ملاک سیاق …………………………………………………………………………………………. 254.
4 . 2 . 3 . با ملاک تاریخ معتبر …………………………………………………………………………………… 254.
4 . 2 . 3 . 1 . اعتبار گزارشات تاریخی ……………………………………………………………………….. 255.
4 . 2 . 3 . 2 . نقل تاریخ به جهت استفاده …………………………………………………………………….. 256.
4 . 2 . 3 . 3 . نقل تاریخ به جهت نقد …………………………………………………………………………. 258.
4 . 2 . 4 . با ملاک عقل ………………………………………………………………………………………….. 263.
4 . 2 . 5 . با ملاک اصول عقاید شیعه …………………………………………………………………………….. 265.
4 . 2 . 6 . با ملاک علوم تجربی قطعی ……………………………………………………………………………. 267.
نتیجه فصل ……………………………………………………………………………………………………….. 272.
نتیجه گیری ………………………………………………………………………………………………………….. 276
فهرست منا بع ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………279
فصل اول
کلیات
بخش اول : طرح تحقیق
1 . 1 . 1 . بیان مسئله
قالب قصه یکی از سبک های بیانی جالب توجهی است که یک نویسنده با بهره گرفتن از آن درصدد القای پیام های مورد نظر خویش به شیوه ی جذاب می باشد . خداوند هم که در قرآن از بهترین اسلوب ها جهت القای مقاصد خویش بهره برده در مواردی از قالب قصه نیز استفاده می نمایند .
قصص هم که حجم قابل توجهی از آیات قرآنی را به خود اختصاص داده مورد توجه فراوان مخاطبان قرآن به این قسم آیات شده ، البته چون قرآن کتاب قصه نیست و پروردگار متعال هم درصدد داستان سرایی نمی باشد لذا از ذکر جزئیات خودداری نموده و به بیان اجمالی با هدف رساندن پیام های مورد نظر اکتفا کرده است .
این خرافه ها که به اسرائیلیات معروف گشتند تا حدی پیش رفتند که بعضاً عصمت انبیاء و ملائک الهی را نیز زیر سوال بردند .
علامه طباطبایی (ره) از جمله مفسران برجسته ای است که ذیل آیات مربوط به قصص با نگاهی دقیق و روشمند به تفسیر پرداخته و نظر صحیح را ارائه نموده است .
و این پژوهش درصدد بررسی دیدگاه های علامه طباطبایی (ره) ذیل قصص و استخراج نقطه نظرات ایشان راجع به داستان های قرآنی و نیز اسرائیلیات که ناگزیر با قصص قرآنی همراه گشته ، می باشد .
بنابراین سوال اصلی پژوهش حاضراین است : « رویکرد علامه طباطبایی (ره) نسبت به قصص قرآنی چیست ؟ »
