یکی از مهمترین موضوعاتی که ذهن متخصصین علوم ورزشی را بخود معطوف داشته، بروز خستگی در حین اجرای فعالیتهای ورزشی میباشد. خستگی و درماندگی یکی از موانع مهم اجرای مطلوب و موفقیت آمیز فعالیتهای ورزشی به شمار میرود از همین رو تحقیقات بسیاری به منظور شناخت عوامل مختلف بروز خستگی و راهکارهای عملی به تعویق انداختن آن انجام شده است که طبیعتا به دلیل گستردگی رشته های مختلف ورزشی نتایج متفاوتی به دنبال داشته است. اغلب تحقیقات درباره خستگی عضلانی موضعی، روی اتصال عصبی عضلانی، ساز و کار انقباضی و دستگاه عصبی عضلانی متمرکز میباشد این حالت می تواند در مواضع گوناگونی بروز کند که در اینجا به تعدادی از آنها اشاره می شود:
خستگی و صفحه محرکه: برخی از شواهد موافق و مخالف این نظر که خستگی عضلانی به علت ضعف و ناتوانی صفحه محرکه است، وجود دارند. این نوع خستگی ظاهرا در واحدهای حرکتی FT([1])بیشتر است که به سهم خود در مقایسه با تارهای ST([2])، دارای خستگیپذیری بیشتری می باشند. ناتوانی صفحه محرکه جهت ارسال تکانش عصبی به تارهای عضلانی به احتمال قوی به دلیل کاهش آزاد شدن منتقل کننده شیمیایی «استیل کولین» از انتهای عصب است)3).
خستگی ساز و کار انقباضی: عوامل چندی در خستگی ساز و کار انقباضی دخالت دارند برخی ازاین عوامل به قرار ذیر میباشند:
الف– تخلیه منابع PCوATP
ب– تخلیه ذخائر گلیکوژنی عضله
ج– تجمع اسیدلاکتیک
د- سایر عوامل مانند فقدان اکسیژن و جریان خون ناکافی
که البته بسته به نوع فعالیت ورزشی، نقش یک یا تعدادی از این عوامل در ایجاد خستگی بارزتر است. بطور مثال، در فعالیتهای استقامتی بین 30 دقیقه تا 4 ساعت این تخلیه ذخائرگلیکوژنی عضله میباشد که نقش بیشتری در درماندگی دارد و یا در فعالیتهای سریع که سرعت اکسیژن مصرفی هماهنگ با سرعت تجزیه گلیکوژن نیست به دلیل ایجاد کسر اکسیژن، این تجمع اسیدلاکتیک است که حالت مذکور را ایجاد مینماید. بنابراین پاسخ اسیدلاکتیک به فعالیتهای ورزشی در ورزشهای بسیار سریع، بارز و مشهود است(3).
مورهاوس و میلر(1) اینطور بیان کردند «زمانی که یک عضله در هر ثانیه یک بار بطور متوالی تحریک شود، قدرت انقباضی عضله شروع به کاهش می کند در این حالت نه تنها میزان كوتاه شدن عضله، بلكه حتی میزان دوره استراحت آن نیز كم و ناقص می شود در پایان عضله حتی نمی تواند به تحریكات قوی نیز پاسخ دهد». «مورهاوس و میلر» این جریان را خستگی نامیدند آنها در آزمایشی با برش عرضی به یک عضله خسته مشاهده كردند كه داخل بافت عضلانی اسید وجود دارد(18) .
بطور تجربی نشان داده شدهاست كه ممكن است خستگی از طریق ایجاد تولید اضافی اسید كه باعث كاهش تحریک پذیری عضله می شود، ایجاد شود. تجمع تولیدات اضافی اسید بطور اخص اسیدلاكتیک در عضلات فعال به فقدان جریان خون طبیعی در آنها مربوط می شود همچنین مقدار اكسیژن موجود عضله برای اكسیده كردن اسیدلاكتیک كافی نیست(18) .
اگر چه بسیاری عقیده دارند اسیدلاكتیک مسئؤول خستگی و واماندگی در تمامی انواع ورزشها است، ولی باید توجه داشت كه این ماده تنها در جریان فعالیتهای عضلانی بسیار شدید و كوتاه مدت در درون تارهای عضلانی تجمع پیدا میكند. برای مثال در دوندگان ماراتن سطح اسیدلاكتیک در پایان مسابقه و با وجود بروز واماندگی هنوز نزدیک به مقادیر حالت استراحت است.
ورزشكاران همیشه سعی می كنند هنگام مسابقات، بهترین اجرای خود را به نمایش بگذارند و در این میان عوامل متعددی مانع از بروز بهترین عملكرد آنها می شود یكی از این عوامل خستگی است به ویژه در دوره های كوتاه مدت تمرینات با شدت زیاد (25).
یكی از دلائل خستگیهای موضعی، انباشتگی اسیدلاكتیک در عضلات فعال و غلظت یون هیدروژن در خون است(24) .شدت و نوع خستگی عضلانی به نوع، مدت، شدت تمرین و نوع تارهای عضلانی فعال و عوامل متعدد محیطی و شدت این عوامل وابسته است افزایش مقدار لاكتات در تمرینات بی هوازی بر اثر كاهش مقدار جریان خون به دلیل انقباضهای ایزومتریک در عضلات فعال به دنبال تمرینات شدید است(27) .اسیدوز درون سلولی در نتیجه افزایش اسیدلاكتیك، عامل مهمی در ایجاد خستگی عضلات اسكلتی است(26) .
محققین تاكنون در مراحل مختلف تمرین یا مسابقه در رشته های مختلف ورزشی نسبت به اندازه گیری سطح اسیدلاكتیک خون ورزشكاران و میزان تغییرات آن اقدام نموده و آن را تفسیر كردهاند یكی از این عوامل مرحله گرم كردن برای شروع یک مسابقه و یا یک تمرین جدی است .آماده شدن جسمانی و روانی برای یک مسابقه و یا تمرین از موارد مهمی است كه دانشمندان این رشته به آن پرداختهاند گرچه مدت مدیدی است كه به ورزشكاران توصیه می شود قبل از شروع یک جلسه تمرین سنگین و یا مسابقه دقایقی را به تمرینات مقدماتی یا گرم كردن بپردازند ولی نتایج برخی تحقیقات كه تفاوتی در عملكرد ورزشكاران قبل و بعد از گرم كردن نشان ندادهاند باعث شده تا در مورد ضرورت شدت و مدت فعالیتهای مقدماتی اتفاق نظر كلی وجود نداشته باشد(3) .
اما با توجه به اتفاق نظر در مورد آثار مثبت گرم كردن امروزه تقریبا همه ورزشكاران گرم كردن را بخشی از تمرین یا مسابقه خود قرار دادهاند و مربیان نیز نسبت به این مسئله تاكید بسیار دارند. آثار مثبت گرم كردن می تواند شامل بهبود عملكرد ورزشكار، پیشگیری از آسیبهای ناشی از فعالیت، تأثیرات فیزیولوژیكی و آثار روانی باشد. گرم كردن نه تنها به اجرای فعالیتهای آنها كمك میكند بلكه از آسیب دیدگی حین فعالیت نیز جلوگیری میكند(5) .
نكته مهم دیگر متغیرهائی است كه گرم كردن را تحت تاثیر قرار می دهند مدت زمان گرم كردن، شدت گرم كردن، محتوای برنامه، فاصله زمانی آن تا فعالیت اصلی
خرید اینترنتی فایل کامل :
متغیرهائی هستند كه میتوانند با توجه به ویژگیهای ورزشكار، نوع و ماهیت رشته ورزشی موردنظر، شرایط آب و هوائی، درجه حرارت محیط و هدفهای جلسه تمرین یا مسابقه تغییر كنند(14) .
در رابطه با مدت و شدت گرم كردن كه تحقیق حاضر با تاكید بر آن صورت میگیرد گفته شده، تمرینات گرم كردن باید در حدی باشند كه درجه حرارت عمومی و عمقی بافتها و عضلات را افزایش دهند، مشروط بر اینكه موجب خستگی ورزشكار نشود. شدت و مدت گرم كردن باید نسبت به نوع رشته ورزشی و سطح آمادگی ورزشكار تنظیم شود. برای مثال در یک فعالیت بیشینه ورزشكار ورزیده باید بین 20 تا 30 دقیقه تمرین نسبتا شدید انجام دهد، در حالی كه چنین تمرینی برای یک ورزشكار مبتدی خسته كننده خواهد بود. ازآنجائیكه افزایش درجه حرارت بدن موجب تعریق می شود، در چنین حالتی درجه حرارت بدن حدود 2 درجه بالاتر از حد طبیعی خواهد بود بنابراین شروع تعریق نشانه خوبی برای گرم كردن بدن و عضلات خواهد بود(5) .
اگر چه به نظرمیرسد برای اجرای فعالیتهای سبك و متوسط پنج دقیقه گرم كردن كافی باشد ولی اجرای حداقل 15 تا 30 دقیقه فعالیت می تواند شبكه مویرگی را برای تهیه فوری قند و آدرنالین مورد نیاز بدن آماده سازد(14) .
همانطور كه گفته شد هنوز در مورد نحوه تنظیم برنامه گرم كردن در ورزشهای مختلف اتفاق نظر كلی وجود ندارد و درباره تنظیم متغیرهائی مانند شدت و مدت گرم كردن و محتوای آن نیاز به تحقیقات بیشتری میباشد.
2-1- بیان مسئله
گرم كردن، فعالیت ورزشی را بالقوه گسترش میدهد زیرا فرد را قادرمیسازد تا سریعتر با فشار فعالیت ورزشی سازگار شود در نتیجه اجازه میدهد زمان بیشتری در حالت پایدار باقی بماند و یا توانایی بهتری برای تمركز بر سایر مهارت ها كه باید همراه با فعالیت ورزشی انجام شوند به ارمغان میآورد. فواید گرم كردن با افزایش دما، متابولیسم انرژی عضله، افزایش خاصیت ارتجاعی بافت، افزایش برون دهقلبی و جریان خون محیطی و بهبود عملكرد دستگاه عصبی مركزی و فراخوان عصبی عضلانی واحدهای حركتی در ارتباط است. روشهای مختلفی برای گرمكردن بدن پیش ازمسابقه وجود دارد پرسش مهمی كه پژوهشگران از ابتدا تلاش كردهاند به آن پاسخ دهند این است كه برای افزایش دمای بدن انجام فعالیت ورزشی(روش فعال) بهتر است یا روشهای غیرفعال (دوش آب گرم و غیره).
ثابت شد كه روش غیرفعال بهترین روش نبوده و به اندازه گرم كردن فعال در افزایش سرعت پاسخ بدن به فعالیت ورزشی مؤثر نیست اگر انجام فعالیت ورزشی مستلزم یک دوره گرم كردن است شدت و مدت فعالیت ورزشی ویژه گرم كردن چگونه باید باشد؟ .
گرم كردن باید فعال باشد اما نه خیلی شدیدو از عضلاتی استفاده كرد كه در فعالیت ورزشی جزو حركت دهندههای اصلی هستند. با توجه به توانایی یک برنامه گرم كردن فعال و اختصاصی در افزایش جریان خون موضعی، دمای عضله و كاهش كسر اكسیژن چنین اظهار شده كه گرم كردن می تواند برای عملكرد فعالیت ورزشی شدید سودمند باشد. ثابت شدهاست كه یک برنامه گرم كردن فعال قبل از شنا یا دوچرخه سواری شدید باعث افزایش اكسیژن مصرفی، بهبود متابولیسم عضله و كاهش اختلال اسیدی – بازی ناشی از فعالیت ورزشی شدید می شود(3).
از نقطه ملكولی و بیوشیمیایی اسیدلاكتیک یكی از تولیدات جانبی گلیكولیز بی هوازی بوده وقتی به مقدار زیاد در عضلات و خون انباشته شود سبب خستگی عضلانی میگردد(10). میزان لاكتات خون یک عامل بسیار مهم در تمرینات است و بر حسب واحد میلی مول در هر لیتر از خون اندازه گیری می شود خون افراد سالم در حالت استراحت دارای 1 الی 2 میلی مول لاكتات در هر لیتر است. تمرینات شدید این میزان را افزایش میدهد حتی تغییر نه چندان زیاد در میزان لاكتات ( 6 الی 8 میلی مول در هر لیتر) ممكن است هماهنگی بدنی ورزشكار را دچار اختلال كند.
بالا بودن دائمی میزان لاكتات ظرفیت استقامت هوازی را كاهش میدهد. اكثر صاحبنظران بر این باورند زمانی كه لاكتات خون بین 2 الی 4 میلی مول در هر لیتر است، لاكتات توسط بدن خنثی می شود این فاصله یعنی محل انتقال هوازی به بی هوازی نامیده می شود. میزان لاكتاتی كه در سرعت مرزی، اندازه گیری می شود آستانه غیرهوازی نامیده می شود. آستانه بی هوازی در حدود غلظت 4 میلی مول در هر لیتر لاكتات رخ میدهد تمرینی كه از مرحله آستانه بی هوازی بگذرد حتما منجر به افزایش میزان لاكتات در بدن می شود(9).
تمرینات ورزشی كه با حداكثر سرعت 1تا 3 دقیقه به طول میانجامد مثل دوهای 800 متر و400 متر جهت تامین ATP بستگی شدید به دستگاه فسفاژن و گلیكولیز بی هوازی دارد. طبق تعریف جهت درگیر شدن سیستم گلیكولیز بی هوازی فعالیت میباید با شدت بالا انجام شود تا جائیكه دستگاه هوازی توان اكسایش مواد سوختی و گلیكوژن وگلوكز را نداشته باشد در این صورت گلیكولیز وارد مسیر انحرافی بی هوازی شده و اسیدلاكتیک تولید می شود(9) همانطور كه گفته شد هنوز در مورد نحوه تنظیم برنامه گرم كردن در ورزشهای مختلف اتفاق نظر كلی وجود ندارد و درباره تنظیم متغیرهائی مانند شدت و مدت گرم كردن و محتوای و همچنین پاسخ اسید لاکتیک خون و ومتغیر های خونی در ورزشکاران رشته های مختلف ورزشی پژوهش مشابه ای از سوی نگارنده پژوهش مشاهده نشده است. لذا نیاز به تحقیقات بیشتری میباشد. از این رو پژوهش حاضر نیز به این مسئله پرداخته است كه : آیا یک برنامه منتخب گرم کردن و بدنبال آن فعالیت شدید بیشینه بر غلظت اسید لاکتیک خون ورزشکاران استقامتی و سرعتی تاثیر متفاوتی دارد یا خیر؟
1-Slow twich 2-Fast twich
1-Morehouse & Miller